Jednorazowe kubki i pojemniki z plastiku

 Od dnia 24 maja 2023 roku obowiązują zmienione przepisy ustawy  z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 1903 – dalej ustawa o obowiązkach przedsiębiorców). Transponują one na grunt prawa polskiego przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko[1] (dalej: „dyrektywa plastikowa”).  Znaczący zakres obowiązków dotyczy produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, do których należą między innymi kubki na napoje oraz pojemniki na żywność.  

Zgodnie z art. 3b ust. 1 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego, jednostkę handlu hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w których są oferowane produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienione w załączniku nr 6 do ustawy będące opakowaniami lub napoje lub żywność pakowane przez tego przedsiębiorcę w te produkty, jest obowiązany do pobrania opłaty od użytkownika końcowego nabywającego te produkty lub napoje lub żywność w tych produktach, zwanej dalej „opłatą”.

Po myśli art. 3b ust. 1 do pobrania opłaty jest również obowiązany przedsiębiorca pakujący i oferujący – za pomocą urządzenia vendingowego, w tym umieszczonego także w miejscach innych niż jednostki handlu detalicznego, jednostki handlu hurtowego lub jednostki gastronomiczne – napoje lub żywność w produktach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w załączniku nr 6 do ustawy będących opakowaniami.

Obowiązki dotyczące pobierania opłaty stosuje się od 1 stycznia 2024 roku zgodnie z art. 20 ustawy o  zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (dalej „ustawa transpozycyjna”)[2]. Dotyczą one produktów, o których mowa w załączniku nr 6 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców. Są to:

1)  kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka;

2) pojemniki na żywność, w tym pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:

a) przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,

b) zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz

c) gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie

– w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność.

Egemplifikacja takich pojemników i kryteria ich rozróżnienia zostały zawarte w   wytycznych Komisji z dnia 31 maja 2021 r. dotyczących produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko[3]. Przykładami pojemników na żywność, których nie należy uznawać za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do celów dyrektywy, są pojemniki na żywność zawierające żywność suszoną lub zimną żywność wymagającą dalszej obróbki, pojemniki zawierające więcej niż jedną porcję żywności lub pojemniki zawierające jedną porcję żywności sprzedawane w ilości większej niż jedna sztuka (pkt 12 Preambuły do dyrektywy plastikowej).

Konkretna wysokość opłaty jeszcze nie jest znana. Maksymalna stawka opłaty za sztukę produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionego w załączniku nr 6 do ustawy będącego opakowaniem wynosi 1 zł. Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, stawki opłaty za sztukę produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionego w załączniku nr 6 do ustawy będącego opakowaniem, kierując się koniecznością trwałego zmniejszenia zużycia tych produktów oraz mając na uwadze negatywny wpływ tworzyw sztucznych na środowisko, a także akceptowalny społecznie poziom stawki opłaty (art. 3c ustawy o obowiązkach przedsiębiorców).

Przedsiębiorcy, o których mowa w art. 3b ust. 1 i 2, wnoszą pobraną opłatę na odrębny rachunek bankowy prowadzony przez marszałka województwa właściwego ze względu na miejsce jej pobrania, w terminie do dnia 15 marca roku następującego po roku kalendarzowym, w którym została pobrana (art. 3d ustawy o obowiązkach przedsiębiorców). W przepisie tym pojawia się pojęcie „marszałka właściwego ze względu na miejsce jej pobrania”. W uzasadnieniu do projektu ustawy transpozycyjnej  wyłuszczone, że z uwagi na fakt, że jeden przedsiębiorca może posiadać jednostki handlowe na terenie różnych urzędów marszałkowskich, przyjęto rozwiązanie analogiczne jak w przypadku opłat recyklingowych, którymi objęte są torby na zakupy z tworzywa sztucznego – przekazywanie środków do marszałka właściwego ze względu na miejsce pobrania opłaty. Opłaty będą pobierane w konkretnych jednostkach handlowych i ze względu na ten fakt przyjęto takie rozwiązanie. Natomiast środki z opłat i sprawozdania będą przekazywane w ramach jednego wojewódzkiego sprawozdania.

W przypadku gdy przedsiębiorcy, o których mowa w art. 3b ust. 1 i 2, nie wnieśli opłaty albo wnieśli opłatę niższą od należnej, marszałek województwa określa, w drodze decyzji, wysokość zaległości z tytułu tej opłaty, stosując stawkę opłaty z roku kalendarzowego, w którym dany przedsiębiorca był obowiązany do pobrania opłaty (art. 3e ust. 1 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców). Jeżeli decyzja ta nie zostanie wykonana wówczas marszałek województwa ustala, w drodze decyzji, dodatkową opłatę w wysokości odpowiadającej 50% kwoty niewniesionej opłaty (art. 3e ust. 1 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców). Termin uiszczenia zaległości, o której mowa powyżej, i termin uiszczenia dodatkowej opłaty, wynosi 14 dni od dnia, w którym decyzje ustalające ich wysokość stały się ostateczne (art. 3e ustawy o obowiązkach przedsiębiorców). Jest to mechanizm znany z innych ustaw, w których są przewidziane szeroko rozumiane opłaty produktowe .

Marszałek województwa prowadzi odrębny rachunek bankowy w celu gromadzenia i przekazywania wpływów z tytułu opłaty, opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 1, oraz dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 2. Wpływy z tytułu opłaty, opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 1, oraz dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 2, powiększone o przychody z oprocentowania rachunku bankowego i pomniejszone o dochody, o których mowa w ust. 3, marszałek województwa przekazuje na rachunek bankowy Narodowego Funduszu w terminie 30 dni po upływie każdego kwartału. Wpływy z tytułu opłaty, opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 1, oraz dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 2, stanowią w wysokości 5% dochody budżetu samorządu województwa z przeznaczeniem na koszty egzekucji należności z tytułu tych opłat i obsługę administracyjną systemu ich poboru.

 W uzasadnieniu do projektu ustawy transpozycyjnej  wskazano, że opłata będzie mogła stanowić całkowity koszt opakowania dla użytkownika końcowego albo zostanie doliczona do ceny ustalonej przez jednostkę handlową lub gastronomiczną. Wówczas cena będzie się składać z właściwej ceny opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych oraz doliczonej do niego opłaty. Oznacza to, że przedsiębiorcy, o których mowa w art. 3b ust. 1 i ust. 2  ustawy o obowiązkach przedsiębiorców niezależnie od opłaty stanowiącej dochód Narodowego Funduszu i w części marszałków województwa mogę pobierać cenę za jednorazowej opakowanie, która będzie stanowiła przychód (dochód) tego przedsiębiorcy.

Po myśli art. 3g ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w sprawach dotyczących opłaty, opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 1, oraz dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 3e ust. 2, stosuje się odpowiednio przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2651, z późn. zm.( 48 )), z tym że uprawnienia organów podatkowych przysługują marszałkowi województwa.

Zgodnie z art. 3h ust. 1ustawy o obowiązkach przedsiębiorców przedsiębiorcy, o których mowa w art. 3b ust. 1 i 2, są obowiązani do prowadzenia, w postaci papierowej albo elektronicznej, ewidencji liczby nabytych i wydanych użytkownikom końcowym produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w załączniku nr 6 do ustawy będących opakowaniami w danym roku kalendarzowym przez danego przedsiębiorcę.

Ustęp 2 art. 3h  ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, stanowi, że przedsiębiorca prowadzący więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego, jednostkę handlu hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, o których mowa w art. 3b ust. 1, prowadzi ewidencję, o której mowa w ust. 1, oddzielnie dla poszczególnych jednostek. Informacje wynikające z ewidencji są obowiązani przechowywane przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego informacje dotyczą (art. 3h ust. 4).

Przedsiębiorcy, o których mowa w art. 3b ust. 1 i 2, składają sprawozdania zawierające informacje, o których mowa w art. 73 ust. 2 pkt 3a ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, na zasadach i w trybie określonych w tej ustawie. (art. 3h ust. 4)

Powstaje pytanie od kiedy przedsiębiorcy mają prowadzić ewidencję, skoro obowiązek opłatowy zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2024 roku.

Nowelizacja ustawy o obowiązkach przedsiębiorców weszła w życie z dniem 24 maja 2023 roku  i w odniesieniu do prowadzenia ewidencji nie przewiduje wyjątków. Co więcej  zgodnie z art. 14 ust .1 pkt 1 ustawy transpozycyjnej sprawozdanie, o którym mowa w art. 73 ust. 1 ustawy zmienianej w art. 6 (ustawy o odpadach) w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, składane za rok 2023 przez przedsiębiorców, o których mowa w art. 3b ust. 1 i 2 ustawy zmienianej w art. 1 (ustawy o obowiązkach przedsiębiorców) – nie obejmuje informacji o wysokości należnej opłaty, o której mowa w art. 3b ust. 1 tej ustawy;

Po myśli zaś art. 14 ust. 2. ustawy transpozycyjnej w przypadku, o którym mowa w ust. 1, sprawozdanie za rok 2023 obejmuje okres od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy do dnia 31 grudnia 2023 r.

Reasumując, ewidencja powinna być prowadzona już od dnia 24 maja 2023 roku. Jej nieprowadzenie stanowi delikt administracyjny przewidziany w art. 40a pkt 4 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, przy czym nieprowadzenie oddzielnie ewidencji dla każdej  jednostki handlu detalicznego, jednostki handlu hurtowego lub jednostki gastronomicznej stanowi odrębne naruszenie (art. 40a pkt 5 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców). Wysokość administracyjnej kary pieniężnej wynosi od 500 zł do 20 000 zł (art. 40b ust. 1 pkt 1 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców).

  Przedsiębiorcy, o których mowa w art. 3b ust. 1 i 2 ustawy zmienianej w art. 1, autoryzowani przedstawiciele, o których mowa w art. 8a ust. 1 tej ustawy, oraz przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne, są obowiązani do złożenia wniosku o wpis do rejestru, o którym mowa w art. 49 ust. 1 ustawy zmienianej w art. 6 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy i mogą prowadzić działalność bez posiadania takiego wpisu do dnia jego uzyskania, pod warunkiem złożenia wniosku w tym terminie (art. 13 ustawy transpozycyjnej).

Przedsiębiorcy mają  3 miesięczny czas licząc od dnia wejścia w życie ustawy na złożenie wniosku o wpis do rejestru stanowiącego część Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami. Marszałek województwa dokonuje wpisu po stwierdzeniu, że wniosek o wpis do rejestru nie zawiera braków formalnych, niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku (art. 53 ust. 1 ustawy o odpadach). W okresie oczekiwania na wpis (o ile zostanie on złożony w terminie wskazanym w art. 13 ustawy transpozycyjnej) przedsiębiorcy mogą prowadzić działalność bez posiadania takiego wpisu do dnia jego uzyskania.

Sankcje są dotkliwe, albowiem z zgodnie z art. 194 ust. 1 pkt 5  w związku z art. 194 ust. 3 ustawy o odpadach za prowadzenie działalności w zakresie, o którym mowa w art. 50 ust. 1, bez wymaganego wpisu do rejestru grozi administracyjna kara pieniężna od 1000 zł do 1 000 000 zł.

                                                                                              radca prawny

                                                                                   dr Bartosz Draniewicz

[1] Dz. Urz. UE L 155 z 12.06.2019, s. 1.

[2]  Dz.U. poz. 877.

[3] Dz.U. C 216 z 7.6.2021, s. 1.