BLOG
Pojęcie „zmiany stanu wód na gruncie”
WSA w Krakowie w wyroku z dnia 10 kwietnia 2025 r. (sygn. akt II SA/Kr 81/25) dokonał pogłębionej wykładni pojęcia „zamiany stanu wód na gruncie”, jak również wyjaśnił kiedy przysługuje droga cywilnoprawna, a kiedy administracyjnoprawna.
I. Zgodnie z art. 234 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 1087, dalej: p.w.):
1.”Właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może:
1) zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich;
2) odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie.
2.Na właścicielu gruntu ciąży obowiązek usunięcia przeszkód oraz zmian w odpływie wody, powstałych na jego gruncie na skutek przypadku lub działania osób trzecich, ze szkodą dla gruntów sąsiednich.
3. Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności.
4. Nakaz, o którym mowa w ust. 3, nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego albo dokonania zgłoszenia wodnoprawnego, jeżeli są wymagane.
5. Postępowania w sprawie decyzji, o której mowa w ust. 3, nie wszczyna się, jeżeli upłynęło 5 lat od dnia, w którym właściciel gruntu sąsiedniego dowiedział się o szkodliwym oddziaływaniu na jego grunt.”
W postępowaniu administracyjnym dotyczącym zmiany stanu wód na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie obowiązkiem organu jest w pierwszej kolejności ustalenie, czy doszło do zmiany stosunków wodnych na gruncie. W tym celu należy ustalić, jaki był stan badanych nieruchomościach przed kwestionowanymi działaniami właściciela nieruchomości sąsiedniej (stan wyjściowy), jaki jest aktualnie, kiedy zmiana nastąpił i na czym polegała, jakie były ustabilizowane stosunki wodne przed dokonaniem zmiany i jaki po jej dokonaniu, a wreszcie, czy dokonana zmiana jest szkodliwa dla gruntów sąsiednich. Nadto, organ powinien ustalić, czy pomiędzy konkretnym działaniem właściciela jednej nieruchomości, powodującym zmiany w stosunkach wodnych, a stwierdzoną szkodą na innych gruntach istnieje związek przyczynowo – skutkowy. Charakterystykę zmian stanu wody na gruncie uzasadniających podjęcie działań na podstawie art. 29 ust. 3 uchylonej[1] ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. p.w. przedstawił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 28 września 2017 r., sygn. II OSK 159/16, i wypowiedź ta zachowuje aktualność i na tle obowiązującego art. 234 ust. 3 p.w. Zalicza się tu „takie działania, które ingerują w naturalny stan wody na danym terenie związany z jego ukształtowaniem, warunkami przyrodniczymi czy też hydrologicznymi. Działaniem takim jest między innymi wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich zgodnie z naturalnym kierunkiem odpływu np. zasypanie zagłębienia, którym dotychczas spływała z terenów wyżej położonych lub podwyższenie terenu uniemożliwiające spływ wody. Także spowolnienie spływu wody z gruntów spowodowane podwyższeniem terenu sąsiedniej działki stanowi jedną ze zmian stosunków wodnych na gruncie, o którym mowa w art. 29 p.w. Również roboty budowlane takie jak niwelacja terenu, podniesienie rzędnej terenu, wprowadzenie systemu drenażowego wokół budynku, czy też samo wybudowanie fundamentów może powodować zmiany stanu wody na gruncie, jeżeli ich efektem będzie zmiana naturalnego, dotychczasowego kierunku odpływu wód opadowych, naruszenie istniejącego systemu drenażowego, czy też przecięcie kierunku migracji wód podziemnych.” Natomiast w wyroku WSA w Krakowie z 30 stycznia 2024 r. (sygn. II SA/Kr 1553/23) zmiana stanu wody na gruncie ujęta została jako „każde działanie, którego efektem jest zmiana ilościowa wody (zwiększenie się bądź zmniejszenie ilości wody na gruncie) oraz zmiana w zakresie jej przepływu przez grunt. Jest to takie działanie, które ingeruje w naturalny stan wody na danym terenie związany z jego ukształtowaniem, warunkami przyrodniczymi i hydrologicznymi. Zmiana ta może polegać na zmianie kierunku odpływu znajdującej się na gruncie wody opadowej i roztopowej bądź kierunku odpływu ze źródeł poprzez np. wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich zgodnie z naturalnym kierunkiem odpływu, nawiezienie ziemi w celu podwyższenia terenu, usunięcie ziemi w celu obniżenia terenu, wykopanie rowu, zasypanie istniejącego rowu, utwardzenie powierzchni działki kostką brukową, wzniesienie murowanego ogrodzenia, czy wykopanie studni i pobór z niej takiej ilości wody, która spowoduje obniżenie poziomu lustra wody na gruntach sąsiednich. Należy też zauważyć, że zastosowanie przytoczonego przepisu nie jest uzależnione od tego, czy szkoda nastąpiła w wyniku działania legalnego czy nielegalnego”.
II. Jednocześnie WSA w Krakowie wyjaśnił, że ochronę własności realizuje nie jedno roszczenie, ale wiele roszczeń o różnym charakterze prawnym i przedmiocie żądania (art. 222 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, tj. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061, dalej: k.c., art. 224-225 k.c.). W przypadku szkodliwego wpływu zmiany stanu wody na nieruchomość, w wyniku bezprawnego działania właściciela gruntu sąsiedniego, w grę wchodzi roszczenie negatoryjne, określone w art. 222 § 2 k.c., o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Jednym ze sposobów przywrócenia stanu zgodnego z prawem jest przywrócenie stanu poprzedniego. Sprawy o ochronę własności są sprawami cywilnymi (art. 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r., tj. Dz.U. z 2024 r., poz. 1568, dalej: k.p.c.), w których zasadą jest dopuszczalność drogi sądowej (art. 2 § 1 k.p.c.). Jednakże, zgodnie z art. 2 § 3 k.p.c. mogą być przekazane przez przepisy szczególne do właściwości innych organów. Takim przepisem szczególnym jest art. 234 ust. 3 prawa wodnego, zgodnie z którym, jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności. Jak zaś wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 czerwca 2007 r. (sygn. III CZP 39/07), wydanej na gruncie tożsamego z aktualnie obowiązującym – art. 29 ust. 3 Prawa wodnego z 2001 r., która zachowała aktualność również w stanie prawnym obecnie obowiązującym: „roszczenie negatoryjne o przywrócenie stanu zgodnego z prawem przybiera inną postać niż żądanie przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania urządzeń zapobiegających szkodom, to takie roszczenie powinno być dochodzone w postępowaniu sądowym”.
radca prawny, dr Bartosz Draniewicz
[1] Uchylenie nastąpiło przez obecnie obowiązującą ustawę z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne.